Social media: jouw rol, hun regels
Social media is niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Het biedt een podium waar iedereen zijn stem kan laten horen en in gesprek kan gaan met een breed publiek. Maar wat als jouw pagina wordt gebruikt voor problematische reacties van anderen? Wat betekent dit voor jouw verantwoordelijkheid? Wat gebeurt er als reacties van derden op jouw sociale mediapagina problematisch worden? Ben jij, als beheerder van een pagina, verantwoordelijk voor wat anderen plaatsen?
Een recente uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) benadrukt dat een social media gebruiker niet dezelfde verantwoordelijkheid heeft als een platform. Waarom is dit onderscheid zo belangrijk? En wat betekent dit voor ondernemers en particulieren die actief zijn op sociale media?
De zaak in een notendop: Alexandru Pătrașcu tegen Roemenië
In de zaak Alexandru Pătrașcu oordeelde het EHRM dat gebruikers van sociale media geen “moderatorrol” hebben zoals een platform dat heeft. Pătrașcu, een operarecensent, beheerde een openbare Facebookpagina waar hij scherpe kritiek uitte over een conflict binnen het Nationale Opera van Boekarest. Zijn eigen uitspraken en reacties van derden leidden tot een juridische procedure waarin hij werd veroordeeld voor laster.
De nationale rechters stelden dat hij verantwoordelijk was voor:
Zijn eigen uitspraken.
Reacties van derden op zijn pagina, omdat hij deze niet had verwijderd.
Het EHRM oordeelde echter dat deze verantwoordelijkheid onterecht was opgelegd. Waarom? De Roemeense wetgeving bood geen duidelijke basis om een gebruiker van sociale media te verplichten reacties van derden te modereren.
Het conflict binnen het Nationale Opera, waarin nationalistische spanningen en internationale reputaties op het spel stonden, vormde de achtergrond van deze zaak. Pătrașcu uitte scherpe kritiek, bijvoorbeeld door protesterende artiesten te omschrijven als "nationalistische apen" en "xenofoben". Hoewel zijn opmerkingen gericht waren op een publiek debat, stelden de nationale rechters dat deze taal de grenzen van vrijheid van meningsuiting overschreed. Bovendien werd hij verantwoordelijk gehouden voor honderden reacties van derden op zijn Facebookpagina.
Het EHRM corrigeerde dit door te benadrukken dat dergelijke verantwoordelijkheid alleen kan voortvloeien uit een duidelijke wettelijke basis én specifieke melding van illegale inhoud.
Dit arrest is van belang omdat het een fundamentele vraag raakt: waar ligt de grens tussen verantwoordelijkheid voor eigen uitlatingen en de moderatie van reacties van derden? Het Hof wees erop dat gebruikers van sociale media niet dezelfde verplichtingen hebben als platforms zoals Facebook of YouTube.
Het verschil tussen gebruikers en platforms
Hoewel zowel gebruikers als platforms geen algemene monitoringplicht hebben, verschillen hun verantwoordelijkheden aanzienlijk. Voor de gemiddelde gebruiker is dit onderscheid van groot belang omdat het bepaalt in hoeverre zij aansprakelijk kunnen worden gehouden voor inhoud die door derden wordt geplaatst.
Terwijl platforms vaak beschikken over uitgebreide middelen en verplichtingen om schadelijke inhoud te identificeren en te verwijderen, hebben individuele gebruikers doorgaans geen toegang tot dergelijke technologieën of infrastructuur. Dit verschil voorkomt onrealistische verplichtingen voor particulieren en beschermt hun vrijheid van meningsuiting, terwijl het tegelijkertijd platforms verantwoordelijk stelt voor de rol die zij spelen in de verspreiding van inhoud.
Dit is waarom:
Geen algemene monitoringplicht
Zowel platforms als gebruikers zijn niet verplicht om alle inhoud op voorhand te controleren. Dit principe, verankerd in de Europese E-commerce Richtlijn, beschermt zowel platforms als gebruikers tegen onrealistische verplichtingen. Dit is cruciaal voor het beschermen van vrijheid van meningsuiting.
Verantwoordelijkheid bij kennisname
Op het eerste gezicht lijken gebruikers en platforms aan dezelfde regels gebonden: beide hoeven niet proactief op zoek te gaan naar illegale inhoud en moeten pas handelen wanneer zij expliciet op de hoogte worden gebracht.
Toch is er een fundamenteel verschil in hoe deze verantwoordelijkheden worden toegepast:
Gebruikers: Gebruikers hebben beperkte middelen en technische mogelijkheden. Als een gebruiker wordt geïnformeerd over illegale inhoud, is hij verplicht om redelijke stappen te ondernemen, zoals het verwijderen van de inhoud. Deze verplichting ontstaat echter pas na een specifieke melding en is gericht op het voorkomen van onredelijke lasten voor particulieren.
Platforms: Platforms hebben vergelijkbare verplichtingen, maar hun schaal en rol in de verspreiding van inhoud vergroten hun verantwoordelijkheid. Platforms zoals Facebook of YouTube hosten duizenden tot miljoenen gebruikers en gebruiken vaak algoritmes die inhoud aanbevelen of verspreiden. Dit actieve karakter maakt dat zij extra verantwoordelijkheden dragen, zoals het implementeren van efficiënte processen voor “notice-and-takedown”.
Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens benadrukte in de zaak Pătrașcu dat gebruikers niet gelijkgesteld mogen worden aan platforms vanwege deze verschillen.
Gebruikers hebben geen uitgebreide technische middelen of commerciële belangen, en het opleggen van platformachtige verplichtingen zou onevenredige lasten opleveren en de vrijheid van meningsuiting inperken. Dit onderscheid beschermt individuele gebruikers terwijl platforms verantwoordelijk worden gehouden voor hun invloed op de verspreiding van inhoud. Waar nationale rechters hem wilden behandelen alsof hij dezelfde verantwoordelijkheden droeg als een groot platform, stelde het Hof duidelijk dat gebruikers geen proactieve moderatieplicht hebben.
Dit voorkomt dat particulieren met onrealistische lasten worden opgezadeld.
Gebruikers beheren een individuele pagina of profiel en hebben vaak beperkte technische mogelijkheden om inhoud te modereren.
Platforms, zoals Facebook of YouTube, hebben geavanceerde tools en algoritmes en dragen daarom een grotere verantwoordelijkheid. Bovendien profiteren zij commercieel van de inhoud op hun platform.
Het EHRM stelde in de zaak Pătrașcu duidelijk dat gebruikers niet dezelfde middelen en schaal hebben als platforms. Het opleggen van een "moderatorverplichting" aan individuele gebruikers zou leiden tot een chilling effect, waarbij mensen huiverig worden om deel te nemen aan publieke discussies.
Juridische basis: waarom een duidelijke grondslag essentieel is
In de zaak Pătrașcu benadrukte het EHRM dat gebruikers van sociale media geen “micro-platforms” zijn. Het Hof stelde dat:
Een wettelijke basis essentieel is: Zonder duidelijke wetgeving kan een gebruiker niet verantwoordelijk worden gehouden voor reacties van derden.
Vrijheid van meningsuiting beschermd moet blijven: Het opleggen van een monitoringplicht aan gebruikers kan leiden tot een chilling effect, waarbij mensen bang worden om deel te nemen aan publieke discussies.
De Roemeense nationale rechtbanken hadden Pătrașcu ten onrechte verantwoordelijk gehouden zonder specifieke wettelijke grondslag. Ze stelden zelfs dat hij vergelijkbaar was met een televisiemoderator die verantwoordelijk is voor live-uitzendingen – een vergelijking die het EHRM resoluut verwierp.
De zaak benadrukt ook de noodzaak voor wetgeving die duidelijk omschrijft wanneer gebruikers actie moeten ondernemen. Onder andere regels, zoals onder de Digital Services Act (DSA), worden platforms expliciet verplicht om actie te ondernemen bij illegale inhoud. Maar gebruikers vallen buiten dergelijke verplichtingen.
Daarnaast is het belangrijk om te benadrukken dat een evenwicht nodig is tussen regelgeving en vrijheid. Overregulering kan leiden tot het afremmen van publieke discussies, terwijl onderregulering misbruik van sociale media kan faciliteren. Het EHRM benadrukt in dit arrest dat dit evenwicht cruciaal is voor een gezonde democratie.
Social media gebruikers in de praktijk: wat kun je doen?
Wees alert, maar niet overbezorgd
Als beheerder van een pagina ben je niet verantwoordelijk voor alles wat anderen zeggen, tenzij je duidelijk wordt gewezen op illegale inhoud. Pas dan kan er een verplichting ontstaan om actie te ondernemen.
Blijf transparant in je moderatie
Het is verstandig om transparant te zijn over je moderatiebeleid. Als je reacties verwijdert, communiceer dan waarom. Dit kan juridische discussies achteraf voorkomen.
Ken de regels van het platform
Veel platforms hebben communityrichtlijnen die ook jou als gebruiker beschermen. Weet hoe je meldingen kunt doen of reacties kunt verwijderen als dat nodig is.
Daarnaast kan het verstandig zijn om een disclaimer te plaatsen op je pagina waarin je duidelijk maakt dat reacties van derden niet noodzakelijk jouw standpunt vertegenwoordigen.
Schakel tijdig juridische hulp in
Als je te maken krijgt met juridische klachten over inhoud op je pagina, aarzel dan niet om juridisch advies in te winnen. Dit kan helpen om je rechten te beschermen en onnodige aansprakelijkheid te vermijden.
Waarom platforms meer verantwoordelijkheid dragen
Platforms spelen een centrale rol in de verspreiding van inhoud en zijn daarom gebonden aan strengere regels:
Digital Services Act (DSA): Deze Europese wetgeving vereist dat platforms risico’s op schadelijke inhoud proactief aanpakken en transparant zijn over hun moderatiebeleid.
Commerciële motivatie: Platforms profiteren vaak van gebruikersinhoud via advertenties. Dit rechtvaardigt strengere verantwoordelijkheden.
Platforms zoals Facebook en YouTube hebben vaak geavanceerde algoritmes die inhoud aanbevelen of versterken. Deze actieve rol in de verspreiding van inhoud kan ertoe leiden dat platforms verantwoordelijk worden gehouden als zij nalaten in te grijpen bij illegale inhoud. Dit verschil werd in de zaak Delfi AS tegen Estland door het EHRM bevestigd: platforms dragen meer verantwoordelijkheid als zij actief ingrijpen in inhoudsbeheer.
De verplichtingen van platforms zijn echter niet universeel. De DSA probeert hierin meer harmonisatie te brengen door regels op te stellen die zowel platforms als gebruikers beter beschermen tegen misbruik.
Conclusie: wat kunnen ondernemers leren?
Het onderscheid tussen social media gebruikers en platforms is cruciaal voor iedereen die actief is op sociale media. Voor ondernemers betekent dit:
Je hebt geen algemene plicht om reacties te modereren, maar wees alert als je expliciet op de hoogte wordt gebracht van illegale inhoud.
Door transparant en proactief te handelen, kun je juridische problemen voorkomen.
Begrijp dat platforms een andere verantwoordelijkheid hebben en maak daar gebruik van door meldingen te doen bij illegale inhoud.
Bij consey(.legal) begrijpen we de uitdagingen van het digitale tijdperk. Of je nu vragen hebt over je verantwoordelijkheid op sociale media of hulp nodig hebt om compliant te blijven met regelgeving zoals de Digital Services Act, wij staan klaar om te helpen. Neem vandaag nog contact met ons op en bescherm je digitale aanwezigheid!
Geschreven door Kris Seyen, Founder & Managing Partner consey.legal
