NFT’s: voorbij de hype, maar de juridische vragen blijven
NFT’s (Non-Fungible Tokens) waren de voorbije jaren een van de meest besproken fenomenen in de digitale wereld. Van exclusieve digitale kunstwerken tot verzamelobjecten in games en zelfs digitale eigendomsbewijzen voor luxegoederen, NFT’s beloofden een revolutie in eigendom en handel op het internet.
Nu de speculatieve hype rond NFT’s grotendeels is weggeëbd, blijven er fundamentele vragen over hun juridische status. Eigendom, intellectuele rechten, consumentenbescherming en privacywetgeving blijven onduidelijk en stellen nieuwe uitdagingen voor bedrijven en gebruikers. Wat betekent het om een NFT te bezitten? Wat koop je écht? Wat zegt de wet over NFT-transacties?
NFT’s: hoe werken ze en wat koop je écht?
Om de juridische impact van NFT’s te begrijpen, moeten we eerst helder krijgen wat een NFT is en hoe het werkt. NFT staat voor Non-Fungible Token, wat betekent dat het een uniek en niet-vervangbaar digitaal object is. In tegenstelling tot cryptomunten zoals Bitcoin of Ethereum, die onderling identiek en uitwisselbaar zijn, is elke NFT uniek en heeft een eigen identiteit op de blockchain.
Om te begrijpen wat een Non-Fungible Token (NFT) is, kan je het vergelijken met een uniek verzamelobject, zoals een gesigneerde eerste editie van een boek of een uniek schilderij. Stel dat er miljoenen kopieën van een bestseller in omloop zijn, maar er is maar één exemplaar met een handgeschreven boodschap en handtekening van de auteur. Dit maakt dat specifieke boek uniek en onvervangbaar.
Een van de toepassingen van NFT’s is in de wereld van evenementen en ticketing. Stel je voor dat een artiest een exclusief concert geeft en de tickets als NFT’s worden verkocht. Elk ticket is uniek en gekoppeld aan de identiteit van de koper via een digitale wallet.
Normaal gesproken kunnen gewone digitale tickets worden gekopieerd of vervalst, maar een NFT-ticket staat geregistreerd op de blockchain, waardoor de echtheid gegarandeerd is. Bovendien kan het ticket niet zomaar doorverkocht worden zonder dat de artiest of organisator hiervan op de hoogte is. Sterker nog, met behulp van smart contracts kan worden ingesteld dat de artiest bij elke doorverkoop een percentage van de verkoopprijs ontvangt. Dit maakt NFT’s niet alleen een veiligere manier om tickets te beheren, maar ook een manier om artiesten en organisatoren te beschermen tegen zwartemarkthandel.
Op dezelfde manier zijn er online talloze identieke digitale afbeeldingen, muziekbestanden of videoclips, maar een NFT geeft een uniek digitaal certificaat dat bewijst dat jij de authentieke en originele versie bezit. Dit wordt vastgelegd op de blockchain, een digitaal register dat voor iedereen zichtbaar is en waaruit blijkt dat jij de officiële eigenaar bent van die unieke digitale versie.
De blockchain is een gedecentraliseerd digitaal register waarin transacties worden vastgelegd. Dit register wordt niet beheerd door één centrale partij, zoals een bank, maar door een netwerk van computers die samen zorgen voor de verificatie en beveiliging van transacties.
Stel je een groot, gedeeld notitieboek voor waarin alle transacties worden opgeschreven. Dit notitieboek is niet in handen van één persoon of organisatie, maar wordt door duizenden mensen tegelijk bijgehouden. Elke keer als iemand een nieuwe transactie doet – bijvoorbeeld een betaling of de overdracht van een NFT – wordt die transactie permanent toegevoegd aan het notitieboek.
Wat blockchain uniek maakt, is dat eenmaal een transactie is opgeschreven, deze niet meer veranderd of verwijderd kan worden. In plaats daarvan wordt er een nieuwe regel toegevoegd die de vorige correctie of aanpassing bevestigt. Omdat iedereen een kopie van het notitieboek heeft, kan niemand stiekem iets veranderen zonder dat de rest dit ziet. Dit maakt blockchain extreem betrouwbaar en moeilijk te manipuleren.
Een van de sectoren waar blockchain al effectief wordt gebruikt, is de diamantindustrie. Diamanten zijn waardevol, maar er bestaan veel problemen rond hun herkomst, zoals de handel in bloeddiamanten (diamanten die worden verkocht om gewapende conflicten te financieren). Ook is het voor kopers vaak moeilijk om te verifiëren of een diamant echt en legaal is.
Met blockchain kan elke diamant een digitaal paspoort krijgen dat zijn volledige reis door de toeleveringsketen vastlegt. Dit betekent dat zodra een ruwe diamant wordt ontgonnen, hij wordt geregistreerd op de blockchain met details over zijn herkomst, gewicht en kenmerken. Vervolgens worden alle verdere stappen – zoals snijden, polijsten, certificering en verkoop – transparant toegevoegd aan de blockchain.
Wanneer een koper een diamant koopt, kan hij of zij eenvoudig verifiëren waar de steen vandaan komt, welke certificaten eraan verbonden zijn en of deze voldoet aan ethische normen. Omdat de gegevens niet gewijzigd kunnen worden, kunnen diamanten niet zomaar worden vervangen of vervalst zonder dat dit zichtbaar is in de blockchainregistratie. Dit verhoogt de betrouwbaarheid van de handel en beschermt zowel kopers als ethische producenten.
Een NFT zelf bevat metadata die informatie bevat over het onderliggende digitale bestand, zoals een afbeelding, muziekbestand of videofragment. Vaak bevat de NFT geen kopie van het bestand zelf, maar enkel een verwijzing naar een externe locatie waar het bestand is opgeslagen. Dit leidt tot een cruciale juridische vraag: als je een NFT koopt, ben je dan ook eigenaar van het onderliggende werk?
Intellectuele eigendom en NFT’s: bezit je écht iets?
NFT’s worden vaak gepresenteerd als eigendomsbewijzen, maar in de praktijk ligt dit veel complexer. De belangrijkste misvatting is dat wie een NFT koopt, automatisch eigenaar wordt van het onderliggende digitale werk. Dit is niet het geval.
Auteursrecht en NFT’s
Wanneer je een fysiek kunstwerk koopt, ben je eigenaar van het doek, maar de kunstenaar behoudt de auteursrechten. Dat betekent dat je het werk niet mag reproduceren, verkopen of commercieel exploiteren zonder toestemming. Hetzelfde principe geldt voor NFT’s: de koper krijgt eigendom over de NFT zelf, maar niet automatisch over de intellectuele rechten op het werk.
De rechten van de koper hangen af van de voorwaarden die de maker aan de NFT heeft verbonden. In sommige gevallen kan een NFT een licentie bevatten die bepaalde gebruiksrechten verleent, zoals het recht om het werk publiek te tonen of te gebruiken als profielfoto.
Veel platforms en projecten hanteren standaardlicenties, maar deze kunnen sterk variëren. Een bekende vorm is de Creative Commons Zero (CC0)-licentie, waarbij de maker afstand doet van alle auteursrechten en het werk vrij beschikbaar stelt. In de meeste gevallen blijft het auteursrecht echter bij de maker, tenzij expliciet anders bepaald.
In 2021 kondigde de beroemde filmregisseur Quentin Tarantino aan dat hij een reeks exclusieve NFT’s zou uitbrengen gebaseerd op ongepubliceerde scènes uit zijn iconische film Pulp Fiction. Deze NFT’s zouden scans bevatten van handgeschreven scriptpagina’s en bijbehorende audiocommentaren van Tarantino zelf. De NFT’s werden gepresenteerd als unieke, verzamelbare stukken voor fans van de film.
Filmstudio Miramax, de rechthebbende van Pulp Fiction, was daar niet blij mee en spande een rechtszaak aan tegen Tarantino. Volgens Miramax had de regisseur niet het recht om deze NFT’s te verkopen, omdat de studio nog steeds de auteursrechten bezat op de film en het script. Miramax beweerde dat Tarantino’s actie een inbreuk was op hun intellectuele eigendom, en dat hij zonder hun toestemming een commercieel product creëerde op basis van Pulp Fiction.
Tarantino verdedigde zich door te stellen dat zijn contract met Miramax hem toestond om bepaalde rechten op het originele script te behouden, waaronder de publicatie van ongebruikte scènes. Hij beweerde dat hij deze contractuele rechten gebruikte om de NFT’s te maken en dat hij geen inbreuk maakte op de rechten van de studio.
De zaak werd uiteindelijk buiten de rechtbank geschikt in 2022, wat betekent dat Miramax en Tarantino tot een vertrouwelijke overeenkomst kwamen. Toch was dit een baanbrekende zaak, omdat het een nieuw juridisch conflict aankaartte: wie heeft het recht om NFT’s te maken van een creatief werk dat in het verleden is geproduceerd en waarop meerdere partijen intellectuele rechten kunnen hebben?
Deze case toont aan dat het auteursrecht op een werk niet automatisch toebehoort aan de persoon die het gecreëerd heeft. Zelfs als Tarantino de film schreef en regisseerde, had hij niet zomaar het recht om er NFT’s van te maken, omdat Miramax als producent ook rechten bezat. Dit maakt duidelijk dat NFT’s geen vrijgeleide zijn om bestaande werken te vercommercialiseren, zonder een grondige juridische analyse van wie precies de rechten bezit.
NFT’s en merkrecht: inbreuken en bescherming
NFT’s roepen ook vragen op over merkenrecht. Grote bedrijven zoals Nike en Hermès hebben al rechtszaken aangespannen tegen NFT-verkopers die hun logo’s, merknamen of ontwerpen gebruikten zonder toestemming.
Een merkhouder kan bescherming genieten als:
Het merk correct geregistreerd is voor digitale producten en diensten
De NFT een vorm van misleiding of merkinbreuk inhoudt
De verkoop van NFT’s afbreuk doet aan de reputatie van het merk
Voor bedrijven die zich willen beschermen tegen ongewenst gebruik van hun merk in de metaverse, wordt het steeds belangrijker om hun merkenregistratie uit te breiden naar digitale goederen en NFT’s.
De Hermès Birkin-handtas is een van de meest iconische en exclusieve modeaccessoires ter wereld. In 2021 lanceerde de digitale kunstenaar Mason Rothschild een reeks NFT’s genaamd "MetaBirkins", digitale kunstwerken die sterk leken op de bekende Birkin-tassen, maar met bontachtige texturen. Rothschild verkocht deze NFT’s zonder toestemming van Hermès, wat leidde tot een juridisch conflict.
Hermès stapte naar de rechter met de claim dat Rothschild met zijn MetaBirkins NFT’s inbreuk maakte op hun merkrechten. Het modehuis argumenteerde dat consumenten konden denken dat de NFT’s een officiële samenwerking met Hermès waren, wat schadelijk was voor hun merk en reputatie. Rothschild verdedigde zich door te stellen dat zijn creaties onder de vrijheid van meningsuiting en artistieke expressie vielen, vergelijkbaar met hoe een schilderij geïnspireerd kan zijn op een bekend merk.
In februari 2023 besliste een Amerikaanse rechtbank echter in het voordeel van Hermès. De rechter oordeelde dat de NFT’s inderdaad merkinbreuk en misleiding veroorzaakten, waardoor Rothschild werd veroordeeld tot een schadevergoeding van 133.000 dollar. Dit was een baanbrekend vonnis, omdat het NFT’s onder dezelfde merkrechtelijke regels plaatste als fysieke goederen.
NFT’s en consumentenrecht: wat met bescherming van kopers?
NFT’s worden steeds vaker verkocht aan consumenten, waardoor ze onder de Europese regelgeving voor consumentenbescherming kunnen vallen. Dit roept belangrijke vragen op over transparantie, misleiding en het herroepingsrecht.
Transparantie en misleidende praktijken
Volgens het Europese consumentenrecht moeten kopers duidelijke en volledige informatie krijgen over wat ze kopen. Bij NFT’s gebeurt dit lang niet altijd. Veel kopers denken dat ze het onderliggende digitale werk bezitten, terwijl ze in werkelijkheid enkel een certificaat op de blockchain bezitten.
Om juridische risico’s te vermijden, moeten verkopers van NFT’s duidelijke voorwaarden hanteren, waarin wordt uitgelegd:
Wat de koper precies krijgt
Welke rechten en beperkingen gelden
Of er extra kosten zijn, zoals royalty’s bij doorverkoop
Indien een verkoper onjuiste of onvolledige informatie geeft, kan dit als oneerlijke handelspraktijk worden beschouwd en juridisch worden aangevochten.
Herroepingsrecht en blockchaintransacties
Een belangrijk juridisch vraagstuk rond NFT’s is de vraag of een consument zich kan beroepen op zijn herroepingsrecht na aankoop. In Europa hebben consumenten bij online aankopen normaal gesproken een wettelijke bedenktijd van 14 dagen waarin ze zonder opgave van reden hun aankoop kunnen annuleren en terugbetaling kunnen eisen. Dit geldt echter niet voor alle soorten producten en diensten.
Voor digitale inhoud die onmiddellijk geleverd wordt, zoals softwaredownloads, online films en digitale muziekbestanden, voorziet de wet een uitzondering op het herroepingsrecht. NFT’s vallen mogelijk ook onder deze categorie, maar die uitzondering is niet automatisch van toepassing.
Strikte voorwaarden voor uitsluiting van het herroepingsrecht
Volgens artikel 16, lid m, van de Europese Richtlijn 2011/83/EU kan het herroepingsrecht voor digitale inhoud alleen worden uitgesloten als aan de volgende drie voorwaarden wordt voldaan:
De consument moet uitdrukkelijk instemmen met de onmiddellijke levering van de digitale inhoud.
De consument moet erkennen dat hij daardoor zijn herroepingsrecht verliest.
De verkoper moet de consument hierover vooraf duidelijk informeren.
Indien een verkoper deze regels niet strikt naleeft, behoudt de consument wel degelijk zijn herroepingsrecht, zelfs bij NFT’s. Dit betekent dat een koper in theorie alsnog zijn geld kan terugvragen als deze voorwaarden niet correct zijn nageleefd.
Technische en juridische spanningen
Er is momenteel nog geen rechtspraak over NFT’s en het herroepingsrecht, maar de discussie is complex. Een belangrijk argument tegen het herroepingsrecht voor NFT’s is dat blockchain-transacties onomkeerbaar zijn. Als een NFT eenmaal is aangekocht en aan een wallet is gekoppeld, kan de transactie technisch niet worden teruggedraaid zoals bij een klassieke online aankoop.
Toch zou een rechtbank kunnen oordelen dat:
Een NFT niet zomaar onder de uitzondering voor digitale inhoud valt, omdat er geen functioneel gebruiksdoel is zoals bij software of streamingdiensten.
De technische onomkeerbaarheid van blockchain niet betekent dat consumentenrechten mogen worden omzeild.
Platforms die NFT’s verkopen een duidelijke bevestiging moeten vragen van de koper vóór de aankoop, om de uitzondering op het herroepingsrecht te kunnen inroepen.
Wat betekent dit voor bedrijven die NFT’s verkopen?
Voor bedrijven die NFT’s verkopen, is het essentieel om juridisch waterdichte voorwaarden te hanteren. Dit betekent dat ze:
De koper expliciet moeten laten instemmen met de onmiddellijke levering.
De koper vooraf moeten laten bevestigen dat hij afstand doet van zijn herroepingsrecht.
Transparant moeten zijn over de gevolgen van een NFT-aankoop en de onomkeerbaarheid van blockchain-transacties.
Indien platforms deze procedures niet correct volgen, riskeren ze dat consumenten alsnog hun herroepingsrecht kunnen afdwingen en hun geld kunnen terugvragen. Dit kan een belangrijk risico vormen voor NFT-marktplaatsen en verkopers, zeker zolang er geen duidelijke rechtspraak is over hoe NFT’s wettelijk worden behandeld.
NFT’s en privacy: hoe rijmen blockchain en de GDPR?
NFT’s en blockchaintechnologie vormen een uitdaging voor privacywetgeving, vooral in Europa waar de GDPR (AVG) strikte regels oplegt voor de verwerking van persoonsgegevens.
Welke gegevens worden verwerkt?
Bij NFT-transacties worden verschillende gegevens geregistreerd, waaronder:
Het wallet-adres van koper en verkoper
De datum en tijdstip van de transactie
Eventuele gekoppelde identiteitsgegevens indien een wallet gelinkt is aan een gebruiker
Hoewel wallets in principe anoniem zijn, kunnen ze indirect worden gekoppeld aan identiteiten, bijvoorbeeld als een gebruiker zijn wallet-adres deelt op sociale media.
Conflicten tussen blockchain en de GDPR
De GDPR vereist dat persoonsgegevens onder bepaalde omstandigheden gewist kunnen worden, maar blockchain werkt net met onveranderlijke registraties. Dit leidt tot een aantal conflicten:
Het recht op gegevenswissing (‘vergetelheid’) is niet toepasbaar op de blockchain, omdat transacties niet kunnen worden gewist.
Wie is de verwerkingsverantwoordelijke? Blockchain is gedecentraliseerd, wat het moeilijk maakt om één partij aan te wijzen als verantwoordelijke voor de gegevensverwerking.
Er is nog geen definitieve juridische oplossing voor deze problemen, maar bedrijven die NFT’s verhandelen, moeten zich bewust zijn van deze privacyrisico’s en hier transparant over communiceren naar gebruikers.
Conclusie: NFT’s zijn een juridisch mijnenveld
NFT’s zijn meer dan een technologische hype. Ze brengen fundamentele juridische vragen met zich mee over eigendom, intellectuele rechten, consumentenbescherming en privacy. Dat de aandacht hiervoor vandaag wat is afgenomen, heeft te maken met speculatieve excessen, fraude, milieubezorgdheden, gebrek aan praktische toepassingen, en natuurlijk een verschuiving in technologische trends (denk aan artificiële intelligentie) waardoor de belangstelling voor NFT’s is afgenomen.
Voor bedrijven en makers biedt de NFT- technologie nochtans interessante kansen, maar zonder een goed juridisch kader kunnen ze te maken krijgen met geschillen en aansprakelijkheidsrisico’s. Voor kopers blijft voorzichtigheid geboden: een NFT kopen betekent niet automatisch dat je de rechten op het werk bezit.
Wil je NFT’s integreren in jouw bedrijf en zoek je juridisch advies? Neem contact op via hallo@consey.legal voor een strategisch en juridisch correcte aanpak.
Geschreven door Kris Seyen, Founder & Managing Partner consey(.legal)
